Czyste powietrze w moim mieście – edukacja ekologiczna na pierwszym miejscu

Czyste powietrze, utopia czy rzeczywistość?

Powietrze, którym na co dzień oddychamy, jest niedostrzegalne, a przecież to kluczowy element środowiska, bez którego nie moglibyśmy żyć. Możemy sobie zadać pytanie co to znaczy czyste powietrze? Czyste powietrze jest wolne od szkodliwych zanieczyszczeń, takich jak pyły, toksyczne gazy czy substancje chemiczne powstające w wyniku działalności człowieka lub naturalnych procesów. Jest ono kluczowe dla zdrowia ludzi, jakości życia oraz funkcjonowania całych ekosystemów. W praktyce oznacza to takie warunki, w których stężenie zanieczyszczeń nie przekracza norm określonych przez instytucje ochrony środowiska.

Dlaczego czyste powietrze jest tak ważne?

Oddychanie zanieczyszczonym powietrzem prowadzi do wielu poważnych chorób, m.in. astmy, chorób płuc, problemów z układem krążenia czy nowotworów. Cząstki pyłu zawieszonego (PM2.5 i PM10) mogą przenikać do krwiobiegu, wywołując przewlekłe stany zapalne. Zanieczyszczenie powietrza pozostaje jednym z największych globalnych zagrożeń zdrowotnych — odpowiada za miliony przedwczesnych zgonów rocznie¹. Czyste powietrze to mniejsze ryzyko zachorowań i lepsze samopoczucie. Zanieczyszczenia powietrza wpływają nie tylko na ludzi, ale również na rośliny, zwierzęta i gleby. Substancje emitowane do atmosfery mogą przyczyniać się do globalnego ocieplenia. Redukcja zanieczyszczeń, w tym gazów cieplarnianych, pomaga spowolnić zmiany klimatyczne, co ma wpływ na przyszłe pokolenia.

Co zanieczyszcza powietrze?

Najczęstsze źródła zanieczyszczeń to:

Niska emisja – spalanie niskiej jakości paliw w domowych piecach i kotłach.
Transport – samochody, szczególnie z silnikami diesla.
Przemysł – zakłady przemysłowe emitujące pyły i gazy.
Rolnictwo – amoniak i inne substancje uwalniane w procesach hodowli zwierząt i upraw.
Naturalne źródła emisji zanieczyszczeń do powietrza– np. pożary lasów czy pył pustynny.

Częstym widocznym znakiem zanieczyszczenia powietrza jest smog, który powstaje w wyniku połączenia dymu, spalin, pyłów i mgły. Termin smog pochodzi z języka angielskiego: smoke (dym) i fog (mgła). Występuje głównie w dużych miastach i rejonach o intensywnym ruchu samochodowym, przemyśle lub tam, gdzie ludzie spalają w piecach paliwa niskiej jakości. Możemy spotkać się z podziałem smogu na dwa rodzaje. Najczęściej występuje w naszym klimacie smog klasyczny (londyński), który występuje głównie zimą. Charakteryzuje się dużą ilością pyłów PM10 i PM2.5, dymem oraz dwutlenkiem siarki. Powstaje najczęściej przy niskich temperaturach, dużej wilgotności powietrza, bezwietrznej pogodzie i intensywnym ogrzewaniu domów paliwami stałymi (węgiel, drewno). Drugim rodzajem smogu jest smog fotochemiczny (kalifornijski), który jest charakterystyczny latem, szczególnie w słoneczne dni. Tworzy się z reakcji chemicznych spalin samochodowych (tlenków azotu i węglowodorów) pod wpływem promieniowania UV.

Jak można dbać o czyste powietrze?

Ze względu na fakt, że niska emisja ma bardzo duży udział w zanieczyszczeniu powietrza kluczowym kierunkiem poprawy jakości powietrza jest wymiana starych i nieefektywnych źródeł ciepła na nowoczesne i mniej emisyjne np. nowoczesne piece, pompy ciepła czy ogrzewanie miejskie. Kolejny kierunek obniżania szkodliwej emisji to ograniczenie transportu samochodowego np. poprzez korzystanie z transportu publicznego, rowerów, aut elektrycznych lub korzystanie z funkcji „car-sharingu” czyli współdzielenia pojazdów z innymi użytkownikami. Wskazane jest nasadzanie roślinności w miastach, szczególnie drzew i krzewów, które pochłaniają część zanieczyszczeń i poprawiają mikroklimat oraz wpływają korzystnie na jakość powietrza i obniżają temperaturę powietrza w bezpośrednim ich sąsiedztwie.

Równie ważne jest budowanie świadomości mieszkańców poprzez ustawiczną edukację ekologiczną, która uwiadamia szkodliwość zanieczyszczeń, ale także pokazuje właściwe kierunki postępowania. Małe nasze codzienne decyzje i wybory mają wpływ na jakość naszego życia. Zmiany świadomości w zakresie wpływu zanieczyszczeń na nasze zdrowie i środowisko konieczne jest na poziomie lokalnym ale i globalnym. Należy zastanowić się jak skutecznie edukować w tym temacie. Ciągle są słyszalne są głosy w przestrzeni publicznej, że zmiany klimatu to mit. Pokazuje to, że edukacja w tym temacie jest nadal niezbędna.

Jak skutecznie edukować na temat jakości powietrza?

Skuteczna edukacja cały czas jest wyzwaniem. Edukacja ekologiczna staje się jednym z kluczowych narzędzi w walce z zanieczyszczeniem powietrza. Mimo że społeczeństwo wie coraz więcej o smogu, wiedza ta często nie przekłada się na codzienne decyzje. Jak zatem skutecznie uczyć o jakości powietrza, aby teoria przekształcała się w realne działania?

Pierwszym krokiem skutecznej edukacji jest dostarczanie prostych, rzetelnych i zweryfikowanych informacji. Eksperci podkreślają, że społeczeństwo łatwiej reaguje na wiedzę, gdy przekazuje się ją w przystępnej formie, zrozumiałym językiem i z odniesieniem do codziennych problemów. Infografiki, krótkie filmy, lekcje w szkołach czy aplikacje mobilne pokazujące aktualny poziom zanieczyszczeń mogą sprawić, że odbiorcy „zobaczą” problem, który normalnie pozostaje niewidoczny.

Badania edukacyjne potwierdzają, że najskuteczniej uczymy się przez praktykę. W kontekście jakości powietrza oznacza to proste działania:

szkolne projekty badawcze z wykorzystaniem czujników smogu,
warsztaty dotyczące ekologicznego ogrzewania domów,
pokazy działania filtrów powietrza,
spacery ekologiczne połączone z pomiarami.

Gdy uczniowie i dorośli sami zobaczą różnicę między powietrzem czystym a zanieczyszczonym, łatwiej rozumieją sens działań proekologicznych². Specjaliści od komunikacji społecznej podkreślają, że ludzie reagują najlepiej na informacje, które dotyczą ich bezpośredniego otoczenia³. czyli w pierwszej kolejności edukacja powinna odbywać się lokalnie, dlatego kampanie miejskie, lokalne spotkania z ekspertami czy dzielnicowe alerty smogowe działają najskuteczniej. Kiedy mieszkańcy wiedzą, że to ich okolica ma podwyższone stężenie pyłu zawieszonego, są bardziej skłonni zmienić sposób ogrzewania domu lub ograniczyć ruch samochodowy i skorzystać z propozycji komunikacji zbiorowej.

Współczesna edukacja ekologiczna nie może istnieć bez internetu. Media społecznościowe, kampanie video, artykuły edukacyjne czy podcasty pomagają dotrzeć do osób młodszych i do różnych grup wiekowych odbiorców tych przekazów edukacyjnych. Kluczowym zadaniem edukacji jest również walka z dezinformacją⁴, która często utrudnia wdrażanie skutecznych działań ograniczających szkodliwą emisję zanieczyszczeń. Nigdy nie jest za wcześnie na edukowanie. Dzieci często uczą dorosłych, a budowanie wczesnej świadomości ekologicznej u dzieci procentuje w przyszłości. Wskazane jest również informowanie mieszkańców jakie mogą podjąć działania np. jak uzyskać dofinansowanie do wymiany źródeł ogrzewania lub gdzie szukać informacji o stanie jakości powietrza. Dopiero wtedy wiedza przestanie być teorią, a stanie się impulsem do realnych zmian.

Podsumowanie

Czyste powietrze to jedno z najważniejszych naszych dóbr naturalnych, które ma bezpośredni wpływ na zdrowie, środowisko i klimat. Każde podjęte działanie, nawet najmniejsze, przybliża nas do życia w zdrowszym i bardziej przyjaznym środowisku. Natomiast skuteczna edukacja o jakości powietrza to proces, który wymaga prostego przekazu, lokalnego kontekstu, praktycznych doświadczeń oraz współpracy szkoły, domu i mediów. Wiedza sama w sobie nie wystarczy, ale wiedza połączona z możliwością działania może zmienić powietrze, którym oddychamy na co dzień.

Przypisy (źródła)

1. WHO Europe, Health and Environment: Public Perception and Local Action, 2019.
2. European Environment Agency, Public Awareness and Air Pollution Factsheet, 2020.
3. WHO Europe, Health and Environment: Public Perception and Local Action, 2019.
4. OECD, Environmental Communication Strategies for Public Engagement, 2020.