Elektrośmieci – odpad czy surowiec?

Ponad 62 miliardy ton. Jak podaje „The Global E-waste Monitor 2024” tyle elektrośmieci wytworzono na całym świecie w 2022 roku. Według prognoz pod koniec obecnej dekady ich liczba przekroczy 80 miliardów ton. To olbrzymie wyzwanie dla globalnej gospodarki odpadami, ale też – dzięki recyklingowi zużytego sprzętu – nadzieja na ograniczenie wydobycia surowców naturalnych. Elektrośmieci zawierają w sobie zarówno wiele szkodliwoych substancji, jak i cenne składniki, które można odzyskać.

Elektrośmieci na wagę złota

Wraz z szybkim rozwojem technologii i zwiększajacą się częstotliwością wymiany urządzeń elektronicznych, ilość elektrośmieci na świecie nieustannie rośnie. Według danych Eurostatu – w 2021 roku, tylko w Europie, na jednego mieszkańca przypadało średnio 11 kg zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Równocześnie, recyklingowi poddawane jest zaledwie 40% e-odpadów. To niepokojący wynik, zwłaszcza biorąc pod uwagę ogromny potencjał elektrośmieci w kontekście odzyskiwania cennych surowców.

W e-odpadach znajdują się m.in. metale szlachetne, takie jak złoto, srebro, platyna i pallad, oraz metale podstawowe, takie jak miedź, aluminium, cynk i ołów. W procesie recyklingu z elektrośmieci odzyskiwane mogą być także plastik czy szkło. Co ciekawe tona zużytego sprzętu zawiera od 10 do 50 razy więcej miedzi i 100 razy więcej złota niż tona rudy. Pozyskiwanie surowców z e-odpadów to przede wszystkim mniejsze zapotrzebowanie na ich wydobycie i tym samym, olbrzymia korzyść dla naszej planety.

Cenny recykling zużytego sprzętu

Choć ilość cennych surowców odzyskiwanych z pojedynczego urządzenia to czasem tylko dziesiętne grama, w skali globalnej recykling elektrośmieci przynosi bardzo duże korzyści ekonomiczne i ekologiczne. Z jednej tony zużytych komputerów można odzyskać około 300 gramów złota i aż 1,5 kg srebra, przy czym proces odzyskiwania metali szlachetnych ze złomu elektronicznego może być 500 razy bardziej efektywny niż wydobycie tego samego metalu z kopalni.

Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny zawiera także inne cenne surowce, jak miedź, aluminium i stopy metali, które mogą być ponownie wykorzystane w produkcji nowych urządzeń. Dzięki recyklingowi zasoby te stają się dostępne bez potrzeby ich wydobywania. Co ważne w elektrośmieciach znajdziemy także pierwiastki ziem rzadkich, których wydobycie jest wyjątkowe trudne i kosztowne. To m.in. neodym, dysproz, lantan i cer, używane chociażby w produkcji magnesów do dysków twardych w komputerach.

Surowce, które można odzyskać w procesie przetwarzania elektrośmieci:

1. Metale szlachetne:
   • Złoto – znajduje się np. w płytkach drukowanych i złączach
   • Srebro – w lutach, przełącznikach, ekranach dotykowych
   • Platyna, pallad – znajdziemy go głównie w podzespołach elektronicznych
2. Metale nieszlachetne:
   • Miedź – znajduje się w przewodach, silnikach, cewkach
   • Aluminium – obudowy, radiatory
   • Żelazo – elementy konstrukcyjne.
3. Tworzywa sztuczne:
   • Odzyskiwane z obudów komputerów, telewizorów, monitorów (można je przetopić i wykorzystać do produkcji nowych przedmiotów)
4. Szkło:
   • Ekrany kineskopowe (CRT), wyświetlacze LCD, szkło ochronne.
   • Może być używane np. do produkcji izolacji.
5. Akumulatory i baterie:
   • Odzyskuje się z nich lit, nikiel, kobalt, mangan

Dzięki odzyskiwaniu tak wielu cennych surowców i mniejszemu zapotrzebowaniu na ich wydobycie, ograniczane jest m.in. zanieczyszczenie wód, degradacja gleby i emisja gazów cieplarnianych. Odpowiedni recykling elektrośmieci pozwala tym samym nie tylko na zmniejszenie negatywnego wpływu na środowisko, ale także wspiera zrównoważony rozwój gospodarki o obiegu zamkniętym.

Światowy urban mining

Korzyści płynące z recyklingu elektrośmieci zauważa coraz więcej krajów na świecie. W Szwajcarii system recyklingu elektoodpadów wprowadzono już w 1998 roku. W Norwegii wskaźnik przetwarzania e-odpadów to już ponad 70%, czyli najwięcej na świecie, a opłaty recyklingowe są doliczane do ceny sprzętu. Japonia zdecydowała się na wprowadzenie ustawy o recyklingu urządzeń domowych. Przed igrzyskami olimpijskimi w Tokio w 2021 roku zebrano około 6 milionów telefonów i z odzyskanych metali wykonano wszystkie medale. W Szwecji, poprzez obniżony VAT na usługi, państwo wspiera z kolei naprawę i ponowne użycie sprzętu. Bank Światowy i ONZ szacują, że do 2030 r. wartość globalnego rynku recyklingu e-odpadów może przekroczyć 140 miliardów dolarów.

Potencjał ukryty w tym, co uważamy za odpady, jest ogromny. Właśnie dlatego recykling elektrośmieci to już nie tylko obowiązek – to szansa dla środowiska, gospodarki cyrkularnej i przyszłych pokoleń.